Zatrudnianie i rozliczanie cudzoziemców nie należy do rzeczy prostych. Współpraca polskich pracodawców z obcokrajowcami w zakresie świadczenia pracy w 2021 r. na terenie RP musi odbywać się wszakże według ściśle określonych reguł wynikających z obowiązujących przepisów, które niestety bywają skomplikowane i często są nowelizowane.

Generalnie do legalnej pracy na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemca, niezbędny jest:

tytuł pobytowy uprawniający do wykonywania pracy (np. odpowiednia wiza lub zezwolenie na pobyt), za wyjątkiem przypadków przewidzianych w szczególnych regulacjach;
dokument dopuszczający go do polskiego rynku pracy czyli zezwolenie na pracę, zezwolenie na pracę sezonową, oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (co dotyczy obywateli Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdawii, Rosji i Ukrainy) lub zezwolenie na pobyt czasowy i pracę (nie dotyczy to obywateli państw UE/EOG i Szwajcarii oraz innych osób, które są zwolnione z obowiązku posiadania takich dokumentów na podstawie szczególnych przepisów).

Legalny pobyt

Omawiając kwestie związane z legalnością przebywania na terenie RP należy podkreślić, iż inaczej zostały one unormowane w przypadku obywateli UE, EOG i Szwajcarii, a inaczej w przypadku obcokrajowców z innych krajów (z tzw. państw trzecich).

Ci ostatni mają prawo do wjazdu na teren Polski na podstawie dokumentu podróży (którym najczęściej jest paszport) oraz dokument pobytowy (za wyjątkiem przypadków, w których obcokrajowiec uprawniony jest do tzw. ruchu bezwizowego).

Dokumenty poświadczające prawo pobytu w Polsce to:

polska wiza (z wyjątkiem wiz: turystycznej, wydawanej dla osób otrzymujących ochronę czasową lub przybywających do kraju ze względów humanitarnych albo z uwagi na zobowiązania międzynarodowe – art. 60 ust. 1 pkt 1, 22–23 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach),

zezwolenie na pobyt czasowy (tzw. karty pobytu),

wiza innego państwa strefy Schengen,

dokument pobytowy wydany przez inne państwo strefy Schengen,

odcisk stempla w paszporcie lub innym dokumencie podróży, poświadczający:

- - złożenie prawidłowego wniosku o pobyt stały lub czasowy w Polsce (art. 108 ust. 1 pkt 2, art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawy o cudzoziemcach),

- - złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był uprawniony do wykonywania pracy na obszarze RP.

Omawiając kwestie „pobytowe” należy podkreślić, iż w związku z obecną sytuacją epidemiologiczną, ustawodawca wprowadził do systemu prawnego szereg zmian przewidujących szczególne rozwiązania w zakresie legalnego pobytu i zatrudniania cudzoziemców w Polsce.

Obowiązujące obecnie przepisy umożliwiają legalne pozostanie w kraju osobom, które chcą realizować dotychczasowy cel pobytu lub nie mogą opuścić Polski w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2.

Do upływu 30-go dnia następującego po dniu odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni (stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii) przedłużeniu ulegają:

legalny pobyt cudzoziemców, który skończyłby się w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii,
okresy ważności kart pobytu, tymczasowych zaświadczeń tożsamości cudzoziemca, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca, dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” oraz dokumentów wydawanych na czas określony obywatelom państw członkowskich UE, Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), Konfederacji Szwajcarskiej i przebywających z nimi członków rodzin,
terminy na składanie wniosków o legalizację pobytu,
ważność już wydanych zezwoleń na pracę, zezwoleń na pracę sezonową oraz oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi.

Ponadto przesunięte zostają terminy:

na opuszczenie przez cudzoziemców terytorium Polski,
dobrowolnego powrotu określone w decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu.

Wprowadzona została także możliwość zmiany warunków wykonywania pracy przez cudzoziemców w przypadku skorzystania przez pracodawców z rozwiązań ustawy antykryzysowej.

Przedłużenie legalnego pobytu obywateli państw trzecich

Przedłużenie legalnego pobytu cudzoziemca przebywającego w Polsce na podstawie:

– zezwolenia na pobyt czasowy

– wizy krajowej

– wiz Schengen, ruchu bezwizowego i innych krótkoterminowych tytułów pobytowych

dotyczy sytuacji, w których ostatni dzień legalnego pobytu przypadnie na czas obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Jest to zatem okres od 14 marca 2020 r., kiedy ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego. Wówczas okres legalnego pobytu w Polsce będzie ulegał przedłużeniu z mocy prawa do upływu 30-go dnia następującego po dniu odwołania tego stanu, który obowiązywał jako ostatni.

W przypadku cudzoziemców przebywających w Polsce na podstawie krótkoterminowych tytułów pobytowych (m.in. wiz Schengen i ruchu bezwizowego), uznanie pobytu za legalny dotyczy tylko osób, które 14 marca 2020 r. były w kraju na podstawie takich tytułów. Nie dotyczy natomiast osób, które wjechały do Polski później – w takiej sytuacji cudzoziemiec może skorzystać z warunkowego legalnego pobytu i złożenia wniosku o zezwolenie na pobyt w przedłużonym terminie.

Przedłużenie legalności pobytu nie wiąże się z umieszczeniem w dokumencie podróży cudzoziemca nowej naklejki wizowej, wydaniem nowej karty pobytu czy innych dokumentów. Nie jest także konieczne składanie żadnych wniosków.

Cudzoziemiec ma możliwość realizowania dotychczasowego celu pobytu w Polsce np. wykonywania pracy. Przedłużone zostały bowiem zezwolenia na pracę i na pracę sezonową oraz dozwolony okres pracy na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi. Będzie mógł również opuścić Polskę bez ryzyka wejścia w nielegalny pobyt.

Więcej szczegółów odnośnie zasad legalizowania pobytu obcokrajowców w PL w czasie pandemii zawarliśmy w artykule: Legalny pobyt i zatrudnianie cudzoziemców w okresie epidemii koronawirusa COVID-19

Zmiany dotyczące wiz od 1 grudnia 2020 r.

Z dniem 1 grudnia 2020 r. w życie weszła ustawa z 28 października 2020 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 2023).
Podstawowym celem ustawy jest dostosowanie polskiego porządku prawnego do zmian wprowadzonych rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1155 z dnia 20 czerwca 2019 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 810/2009 ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Wizowy (kodeks wizowy), do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 810/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Wizowy (kodeks wizowy) (Dz. Urz. UE L 243 z 15.09.2009, str. 1, z późn. zm.) w postępowaniach dotyczących wydawania, cofania i unieważniania wiz pozostających w zakresie regulacji prawa krajowego.

Ustawa wprowadza m.in. obowiązek przedstawienia przez cudzoziemca ubiegającego się o wizę krajową oraz przez cudzoziemca wjeżdżającego na terytorium Polski podróżnego ubezpieczenia medycznego na cały okres swojego pobytu, o ile nie będzie w stanie przedstawić ubezpieczenia zdrowotnego.

Nowelizacja ponadto:

umożliwia złożenie wniosku o wydanie wizy krajowej osobie małoletniej oraz ubezwłasnowolnionej całkowicie również przez „ustanowionych przez sąd lub inny właściwy organ opiekunów”, a w przypadku osoby małoletniej bez ustanowionej opieki – przez „kuratora lub inny podmiot reprezentujący małoletniego ustanowiony przez sąd lub inny właściwy organ”;
reguluje m.in. postępowania dotyczące wydawania, cofania i unieważniania wiz, pozostających w zakresie regulacji prawa krajowego. Wprowadza szczególne terminy wydania wizy krajowej przez konsula i sposobu składania wniosku o wydanie wizy krajowej. Zmienia także przepisy określające zawartość formularza wniosku o wydanie wizy krajowej. W celu ujednolicenia procedury wydawania wiz Schengen i wiz krajowych zrezygnowano z podstawy odmowy wydania wizy krajowej związanej z posiadaniem przez cudzoziemca dokumentu podróży, który nie spełnia kryteriów określonych w ustawie o cudzoziemcach;
rozszerza katalog sytuacji, w których cudzoziemiec jest uprawniony do wykonywania pracy w Polsce. Zezwolenia na pracę będą mogli otrzymać cudzoziemcy przebywający w kraju na podstawie wiz Schengen lub krajowych wydanych w celu przyjazdu ze względów humanitarnych, z uwagi na interes państwa lub zobowiązania międzynarodowe (tzw. wizy humanitarne). Wnioski o zezwolenia na pracę rozpatrują urzędy wojewódzkie.

Zmiana zasad wjazdu obywateli UE na terytorium Polski

W Dzienniku Ustaw z 2020 r. pod pozycją 2369 opublikowano ustawę z dnia 10 grudnia 2020 r. o zmianie ustawy o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin oraz niektórych innych ustaw. Dostosowuje ona polskie prawo do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, jeśli chodzi o prawa obywateli UE i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Wprowadzono także instytucję cofnięcia i unieważnienia wizy wydanej członkowi rodziny obywatela UE oraz uregulowano nowe podstawy prawne dotyczące odmowy prawa pobytu i prawa stałego pobytu. Zapewniono także stosowanie przez Polskę umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z UE w przypadku praw pobytowych obywateli brytyjskich i członków ich rodzin.

Ruch bezwizowy

Całkowity pobyt w strefie Schengen (w tym Polski) w ruchu bezwizowym czyli bez konieczności uzyskania wizy nie może przekroczyć 90 dni w ciągu każdego 180-dniowego okresu. Należy tu brać pod uwagę okres 180-dniowy poprzedzający każdy z dni pobytu na obszarze Schengen.

Z ruchu bezwizowego korzystać mogą obywatele m.in. Ukrainy, Gruzji i Mołdawii.

Ustalając okres pobytu w ruchu bezwizowym należy pamiętać, że:

dzień przekroczenia granicy przy wjeździe do strefy Schengen jest uważany za pierwszy dzień pobytu wliczany do limitu 90 dni;
dzień przekroczenia granicy przy wyjeździe jest uważany za ostatni dzień pobytu na terytorium Schengen;
180-dniowy okres jest „elastyczny” (nie jest z góry sztywno ustalony), gdyż oparty jest on na kalkulacji wstecz z uwzględnieniem każdego dnia pobytu (czy to w momencie wjazdu do strefy Schengen, jak i kontroli osób już przebywających w Schengen);
nieobecność przez nieprzerwany okres 90 dni w strefie Schengen zawsze uprawnia do nowego pobytu do 90 dni.